Oszustwo jako przestępstwo w kodeksie karnym
Oszustwo – powszechnie zwane także wyłudzeniem – jest przestępstwem, o którym mówi art. 286 § 1 kodeksu karnego. Ze względu na to, że sposobów na popełnienie oszustwa lub wyłudzenia jest dużo, treść przepisu jest stosunkowo skomplikowana. Skazanie sprawcy za wspomniane przestępstwo zależy od spełnienia kilku warunków.
Kiedy mamy do czynienia z oszustwem w rozumieniu kk?
Po pierwsze należy wskazać, że karalnym zachowaniem jest doprowadzenie innej osoby (człowieka, ale także osoby prawnej np. banku) do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Niekoniecznie musi to być mienie tej osoby. Wystarczy, aby ta osoba mogła dysponować tym mieniem.
Drugim elementem, który umożliwia zarzucenie przestępstwa z art. 286 § 1 kk tj. oszustwa jest sposób działania sprawcy. Może on polegać na:
- wprowadzeniu w błąd – czyli wywołaniu mylnego obrazu rzeczywistości (przekonaniu, że obraz będący przedmiotem planowanej transakcji jest oryginałem namalowanym przez znanego artystę, podczas gdy jest to kopia lub np. przekonaniu przy zawarciu pożyczki o tym, że pożyczkobiorca będzie mógł zwrócić zaciągnięty dług, podczas gdy w chwili zawierania umowy jest już bankrutem i nie ma widoków na jakąkolwiek zmianę swojej sytuacji.
- wyzyskaniu błędu pokrzywdzonego – czyli wykorzystanie tego, że pokrzywdzony jest w błędnym przekonaniu co do pewnych okoliczności (np. gdy pokrzywdzony mylnie postrzega sprawcę jako osobę o określonych kwalifikacjach np. lekarza, czy doświadczonego doradcę finansowego, podczas gdy sprawca nie ma w tym zakresie żadnego doświadczenia, a mimo to przyjmuje trudne zlecenie, którego realizacja wymaga kompetencji i doświadczenia, których sprawca nie posiada)
- wyzyskaniu niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania – czyli wykorzystanie sytuacji, w której pokrzywdzony ze względu na różne przyczyny (np. choroba, wiek, naiwność) nie jest w stanie właściwie zrozumieć swojego działania.
Odpowiedzialność za oszustwo
Dla przypisania sprawcy oszustwa powyżej wskazane zachowania (działania lub zaniechania) sprawcy muszą doprowadzić osobę pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Pokrzywdzony samodzielnie rozporządza swoim mieniem, jednak działa pod wpływem zachowania sprawcy.
Kolejnym warunkiem uznania, że określone zachowanie sprawcy stanowi przestępstwo oszustwa jest to, ażeby sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (dla siebie lub dla innej osoby). Korzyść majątkowa może polega zarówno na zwiększeniu majątku sprawcy (lub innej osoby), ale również na zmniejszeniu długów.
Zachowanie sprawcy może zostać uznane za oszustów tylko wtedy, gdy sprawca podejmując swoje działanie (lub zaniechanie) chce wprowadzić w błąd lub wyzyskać błąd lub nieudolność pokrzywdzonego (a nie tylko dopuszcza taką możliwość) oraz motywem mu przyświecającym jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Co ważne, ten stan psychiczny musi towarzyszyć sprawcy już w chwili podejmowanego przez niego działania lub zaniechania.
Oszustwo jako przestępstwo gospodarcze – wyłudzenie
Bardzo często z przestępstwem oszustwa można spotkać się w obrocie gospodarczym. Typowymi przykładami takich oszustw to np. wyłudzenie towaru, za który sprawca nie miał zamiaru spłacać, czy np. wzięcie pożyczki bez chęci jej zwrotu.
Najtrudniejszym elementem, który należy udowodnić, żeby doprowadzić do skazania sprawcy jest stan jego psychiki w chwili zawarcia umowy (sprzedaży towaru lub pożyczki). Z przestępstwem oszustwa (wyłudzenia) będziemy mieli do czynienia tylko wtedy, jeśli sprawca już w chwili zawierania umowy nie miał zamiaru jej wykonać. Tę okoliczność trzeba wykazać obiektywnymi dowodami (np. na okoliczność sytuacji majątkowej sprawcy), z nie jedynie założyć, że skoro nie zapłacił za towar, to pewnie nie chciał płacić od początku.
Podstawowy typ przestępstwa oszustwa zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W wypadku mniejszej wagi (np. ze względu na nieznaczną wartość mienia, którym rozporządził pokrzywdzony) zagrożenie karą jest mniejsze i sięga 2 lat pozbawienia wolności. Sąd może w tym wypadku skazać sprawcę oszustwa na grzywnę lub karę ograniczenia wolności.
W wypadku gdy mamy do czynienia z mieniem znacznej wartości (powyżej 200 000, 00 PLN) zagrożenie karą za oszustwo jest surowsze i wynosi od roku do 10 lat pozbawienia wolności.
Warto pamiętać, że wobec sprawcy oszustwa, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości lub w znacznej części sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jeśli szkoda została naprawiona w całości, sąd może nawet odstąpić od wymierzenia kary.
Artykuł 286 w kodeksie karnym
§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Co jeszcze powinieneś wiedzieć o przestępstwie oszustwa?
Zostałeś oskarżony o przestępstwo? Koniecznie przeczytaj poniższe artykuły:
- Jak wygląda przesłuchanie w charakterze podejrzanego?
- Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i skazanie bez rozprawy
- Warunkowe umorzenie postępowania karnego
- Warunkowe zawieszenie wykonania kary
- Na czym polega kara ograniczenia wolności
- Kto może być obrońcą oskarżonego
Jesteś osobą pokrzywdzoną przestępstwem? Koniecznie przeczytaj: