W ostatnim czasie miałem przyjemność wystąpić w na antenie TVN24 jako ekspert z zakresu prawa karnego. Komentowałem bieżące wydarzenia związane z napaścią przez osobę oskarżoną w sprawie karnej na świadka, który miał złożyć obciążające tego sprawce zeznania. Temat jest bardzo ciekawy, dlatego postanowiłem nieco przybliżyć go na blogu.
Należy zacząć od tego, że każda osoba wezwana do sądu w charakterze świadka jest zobowiązana stawić się na sali sądowej i złożyć zeznania, często bardzo niekorzystne dla oskarżonego. Co więcej, z reguły przed rozprawą trzeba usiąść przy wejściu na salę rozpraw w bezpośredniej bliskości tego sprawcy. Bardzo często, gdy nasze zeznanie jest ostatnim elementem rozprawy w danym dniu, opuszcza się sąd w zasadzie w towarzystwie osoby, którą przed momentem obciążyliśmy naszymi zeznaniami.
Brak stawiennictwa na wezwanie sądu może skutkować wymierzeniem grzywny w wysokości nawet do kilku tysięcy złotych, przymusowym doprowadzeniem przez Policję, a nawet aresztowaniem. Zatem zlekceważenie wezwania do sądu nie wchodzi w grę.
Kodeks postępowania karnego
Przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują kilka instytucji, które powinny zapewnić ochronę osobom wezwanym do złożenia zeznań jako świadkowie czy pokrzywdzeni m.in:
- Utajnienie danych osobowych świadka (świadek anonimowy) – jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.
- Przesłuchanie pod nieobecność oskarżonego – W wyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, przewodniczący może zarządzić, aby na czas przesłuchania danej osoby oskarżony opuścił salę sądową.
- Szczególne zasady przesłuchania świadków lub pokrzywdzonych małoletnich poniżej 15 roku życia
- Przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
Ustawa o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka
Pokrzywdzeni lub świadkowie mogą także skorzystać z dodatkowej ochrony, która zapewnia ustawa o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka z dnia 28 listopada 2014 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 21)
Do środków ochrony i pomocy należą: ochrona na czas czynności procesowej, ochrona osobista lub pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu.
Ochrona na czas czynności procesowej może zostać udzielona w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej i może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej (np. złożenia zeznań na rozprawie) z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej.
Ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym. Może ona polegać m. in. na stałej lub czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej, czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa, a także wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się lub określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami.
Środków ochrony i pomocy udziela właściwy komendant Policji na pisemny wniosek sądu, prokuratora lub innego organu prowadzącego postępowanie.
Z praktyki jednak wiem – i o tym też mówiłem na antenie TVN24 – że ze stosowaniem powyżej opisanych środków ochrony bywa różnie. Wspominałem o tym, że jeden z przygotowanych i złożonych przeze mnie do sądu wniosków o udzielenie takiej ochrony nie został nawet rozpatrzony przez sąd, a moja Klientka pojechała do sądu złożyć zeznania obawiając się sprawcy, przeciwko któremu miała zeznawać.