Odszkodowanie za niesłuszne skazanie – art. 552 § 1 kodeksu postępowania karnego
Mówi się, że więzienia pełne są ludzi niewinnych, nie jest to jednak jedynie czarny humor. Znane są przypadki, kiedy pomimo zgodnych co do winy i sprawstwa orzeczeń sądów obydwu instancji, okazywało się, że skazano niewłaściwą osobę. Odpowiedzią ustawodawcy na takie ewentualności jest właśnie art. 552 § 1 i 2 k.p.k.
„ § 1. Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu”
Kto może ubiegać się o odszkodowanie w omawianej sytuacji?
Przede wszystkim musi dojść do prawomocnego skazania, w następstwie którego skazany rozpocznie wykonywanie orzeczonej kary. Tym samym skazanie na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania nie będzie podstawą do żądania odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Idąc dalej, „wadliwy” wyrok musi zostać zmieniony na uniewinniający lub orzekający karę łagodniejszą. Przez karę łagodniejszą rozumiemy nie tylko niższy wymiar kary lecz także jej zamianę na karę łagodniejszego rodzaju np. karę ograniczenia wolności orzeczoną w miejsce kary pozbawienia wolności. Ta korzystna dla skazanego zmiana musi ponadto nastąpić w drodze kasacji lub wznowienia postępowania.
Przytoczony przepis mówi o jeszcze jednej podstawie dla żądań skazanego. W paragrafie drugim przewidziano omawiane uprawnienia w wypadku umorzenia postępowania na skutek uwzględnienia pominiętych we wcześniejszym postępowaniu okoliczności. Chodzi tu o sytuację, kiedy nie uwzględniono istniejących już okoliczności, które powinny zostać uwzględnione i w konsekwencji doprowadzić do umorzenia postępowania. Zaznaczyć należy, iż chodzi tu o okoliczności pominięte a nie takie, które ujawnione zostały po wydaniu orzeczenia.
Przy spełnieniu wszystkich wskazanych przesłanek, takiemu „oczyszczonemu” oskarżonemu służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Dochodzone odszkodowanie służyć ma naprawieniu poniesionej szkody, rozumianej jako faktycznie poniesiona strata oraz utracone korzyści. Odszkodowanie ma wyrównać stan majątkowy poszkodowanego do poziomu w jakim znajdowałby się gdyby nie np. niesłuszne wykonanie kary pozbawienia wolności.
Przysługujące zadośćuczynienia za doznaną krzywdę stanowi rodzaj odszkodowania za szkodę niematerialną, na którą składają się negatywne przeżycia psychiczne osoby, która niesłusznie odbywała karę.
W jakiej wysokości można spodziewać się zadośćuczynienia za niesłusznie odbywaną karę pozbawienia wolności ?
Nie ma prostego przelicznika, z pewnością nie będzie to iloczyn stawki wyznaczonej za jeden dzień. Pod uwagę brane są obok czasu izolacji także okoliczności związane bezpośrednio z niesłusznie skazanym, jak wiek, status zawodowy czy stan zdrowia. Trudnym zadaniem dla sądu jest „wycenienie” okresu spędzonego za kratami, warto jednak podnieść wszystkie okoliczności przemawiające za tym, że niesłusznie odbywana kara uczyniła skazanemu znaczą krzywdę. Przykładem może być rozłąka z dziećmi i późniejsze pogorszenie z nimi relacji, takie okoliczności mają znaczenie przy określaniu wysokości zadośćuczynienia.
