Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie – art 552 §4 k.p.k.
Prawo do odszkodowania za niesłusznie odbywaną karę czy też niesłuszne tymczasowe aresztowanie nie budzi wątpliwości, przecież dana osoba niesłusznie była „w więzieniu”. Co jednak z osobami niesłusznie zatrzymanymi, czy 72 godziny zatrzymania to coś nad czym można przejść do porządku dziennego ? Ustawodawca konsekwentnie chroni wolność nie pozwalając na jej bezpodstawne ograniczanie, nawet w stosunkowo krótkim wymiarze – 72 godzin.
Powyższe regulowane jest przepisem ulokowanym w art. 552 § 4 k.p.k.:
„§ 4. Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.”
Podstawową różnicą w porównaniu do odszkodowania za niesłuszne skazanie jest wymóg niewątpliwej niesłuszności zatrzymania.
Za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie uznaje się takie zatrzymanie, które powoduje dolegliwości, których dana osoba nie powinna ponieść. Najbardziej jaskrawym przykładem niesłusznego zatrzymania będzie zatrzymanie nieoparte na uzasadnionym przypuszczeniu, że dana osoba popełniła czyn zabroniony, mówiąc prościej zatrzymanie osoby „ot tak”. Są jednak sytuacje mniej jaskrawe, pojawiać się mogą wątpliwości czy organ dokonujący zatrzymania miał ku niemu podstawy czy też nie. Wskazówką dla sądu orzekającego w sprawie niesłusznego zatrzymania jest aby jego niewątpliwą niesłuszność oceniać się z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie.
Powyższe sprowadza się do tego, że dopiero po postępowania, czyli co do zasady gdy wiadomo już znacznie więcej niż w chwili zatrzymania ocenia się czy było ono zasadne. Takie rozwiązanie skłaniać ma organy ścigania do rozważania zasadności zatrzymania, co z kolei służyć ma unikaniu omyłkowych czy też zbyt pochopnych decyzji o zatrzymaniu.
W razie stwierdzenia niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, osobie zatrzymanej przysługuje żądanie odszkodowania, które ma wyrównać to co z majątku zatrzymanego ubyło wskutek zatrzymania np. pieniądze wydane na pomoc prawą, oraz to co przez fakt zatrzymania nie wpłynęło do tego majątku, a w normalnych okolicznościach wpłynęłoby np. utracony zarobek.
Osobie niesłusznie zatrzymanej przysługuje także prawo do zadośćuczynienia, mającego zrekompensować krzywdę wyrządzoną niesłusznym zatrzymaniem. Można sobie jedynie wyobrażać jakim szokiem dla zwykłego „Kowalskiego” są dwie lub trzy noce spędzone w celi. Właśnie takie przeżycia rekompensować ma zadośćuczynienie.
Z racji, relatywnie krótkiego czasu zatrzymania, kwoty orzekane tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie będą znacznie niższe w porównaniu z kwotami orzekanymi za niesłuszne skazanie. Omawiany przepis ma jednak także walor symboliczny, pokazuje bowiem, że praworządny obywatel nie powinien się obawiać omyłek organów ścigania, a ewentualne błędy zostaną mu wynagrodzone.