Co to są przestępstwa prywatnoskargowe, publicznoskargowe i wnioskowe.

Wszystkie przestępstwa występujące w kodeksie karnym oraz w innych ustawach można podzielić na trzy grupy ze względu na tzw. tryb ścigania.

Są przestępstwa publicznoskargowe, wnioskowe i prywatnoskargowe.

Przestępstwa publicznoskargowe

Postępowanie w sprawie przestępstwa publicznoskargowego jest wszczynane i prowadzone przez organy ścigania (najczęściej policję lub prokuraturę). Jeśli organy te dowiedzą się o tym, że takie przestępstwo zostało popełnione (np. z zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub też dokonają takich ustaleń w toku tzw. czynności operacyjno-rozpoznawczych) same wszczynają postępowanie, zbierają dowody oraz składają i popierają akt oskarżenia przed sądem. Mówi się, że w takich sprawach organy te działają z urzędu. Przynajmniej w teorii, bo często trzeba się dobrze nagimnastykować, że spowodować podjęcie odpowiednich czynności przez policję lub prokuraturę (ale to już temat na kolejny wpis). Można powiedzieć, że z reguły przestępstwa są publicznoskargowe (czyli ścigane z urzędu). Przestępstwa wnioskowe i prywatnoskargowe należą do wyjątków.

Przestępstwa wnioskowe

W przypadku przestępstw wnioskowych tryb postępowania wygląda nieco inaczej. Organy postępowania przygotowawczego (policja, prokuratura) mogą podjąć czynności zmierzające do zabezpieczenia dowodów przestępstwa, jednak żeby kontynuować postępowanie muszą uzyskać zgodę (wniosek) osoby pokrzywdzonej. Po złożeniu takiego wniosku postępowanie toczy się już w takim samym trybie jak w sprawie publicznoskargowej.

Do grupy przestępstw wnioskowych należą z reguły takie przestępstwa, co do których pokrzywdzony może nie życzyć sobie prowadzenia postępowania karnego i roztrząsania szczegółów wydarzenia. Na wniosek ścigani są np. sprawcy będący osobami najbliższymi dla pokrzywdzonego (np. gdy syn okradnie rodziców – art. 278 § 4 k.k.).

Wniosek o ściganie sprawcy może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Przestępstwa prywatnoskargowe

Tryb postępowania w przestępstwach prywatnoskargowych jest zupełnie inny. Po pierwsze w tych sprawach co do zasady nie toczy się postępowanie przygotowawcze. Jeśli organy prowadzące to postępowania stwierdzą w jego toku, że zachowanie będące podstawą wszczęcia postępowania stanowi przestępstwo prywatnoskargowe, takie postępowanie zostanie umorzone. W wyjątkowych wypadkach, jeżeli wymaga tego interes społeczny, prokurator może wszcząć lub wstąpić do postępowania prywatnoskargowego.

Co do zasady wszczęcie postępowania prywatnoskargowego może się toczyć tylko na skutek skargi osoby pokrzywdzonej. Skarga ta przybiera formę prywatnego aktu oskarżenia. Osobny wpis poświęciłem wyjaśnieniu tego, jak przygotować prywatny akt oskarżenia.

Po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia sprawa trafia od razu do sądu. Policja i prokuratura nie są angażowane w sprawę. Sąd może jedynie polecić policji wykonanie określonych czynności dowodowych (np. uzyskanie określonego przedmiotu w toku przeszukania itp.)

Pokrzywdzony musi przez cały tok procesu sądowego czynnie popierać prywatny akt oskarżenia. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na posiedzeniu pojednawczym lub rozprawie głównej bez usprawiedliwienia oznacza odstąpienie od oskarżenia i będzie skutkować umorzeniem postępowania, chyba że już rozpoczął się przewód sądowy. Wówczas na umorzenie postępowania musi wyrazić zgodę oskarżony.

Jak rozpoznać z jakim przestępstwem mamy do czynienia?

Pisałem już, że co do zasady wszystkie przestępstwa są publicznoskargowe. Określenie przestępstwa jako wnioskowego lub prywatnoskargowego musi wyraźnie wynikać z treści przepisu.

Przykład:

Art. 212. § 1.Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.

§ 5. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.

Art. 177. § 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej wniosek.